Defnyddiwr:Jason.nlw/WiciBrosiect Addysg/Thomas James (1593-1635)

Oddi ar Wicipedia
Jason.nlw/WiciBrosiect Addysg/Thomas James
DinasyddiaethBaner Cymru Cymru


Roedd y Capten Thomas James (1593–1635) yn gapten môr o Gymru, yn nodedig fel fforiwr, a aeth ati i geisio darganfod Tramwyfa'r Gogledd Orllewin, y llwybr cefnforol a obeithiwyd oedd yn mynd o amgylch copa Gogledd America i Asia. [1][2] Mae ymhlith nifer o anturwyr o Gymru a fu’n fforio a darganfod ers y 17eg ganrif ac yn enwi’r mannau roeddent yn eu darganfod ar ôl rhannau o Gymru. Rhoddodd yr enw Hafren (Severn) i un o’r afonydd yn Bae Hudson ac fel llawer o fforwyr eraill enwyd mannau neu llefydd ar ei ôl. Enwyd bae ar arfordir deheuol Bae Hudson, yn James Bay, gan mai Thomas James oedd ymhlith y rhai cynharaf i’w ddarganfod.[1]


Cefndir[golygu | golygu cod]

Does dim sicrwydd pendant, ond mae'n debyg bod Thomas James wedi ei eni yn Wern y Cwm, ger y Fenni yn Sir Fynwy, yn fab i Siams ap Siôn ap Rhisiart Herbert ac Elisabeth Hywel ei wraig. Mae rhai wedi awgrymu mae un yn enedigol o Fryste oedd y Capten Thomas James, ond mae hynny'n hynod annhebygol.[3] Mae rhai o'r enwau a fathodd ar gyfer lleoliadau y daeth ar eu traws ym Mae Hudson yn rhoi awgrym clir ei fod yn ŵr o Went: New Principality of South Wales, The South Principality of Wales a Cape Monmouth. ,Pe bai wedi cael ei eni ym Mryste, fel mae rhai'n honni, mae'n annhebygol y byddai wedi dewis enwau fel y rhain.[4]

Gyrfa gynnar[golygu | golygu cod]

Derbyniwyd y Capten Thomas James i'r Deml Fewnol ym 1612 a chymhwysodd fel bargyfreithiwr. Nid oes unrhyw gofnod iddo erioed ymarfer y gyfraith ac os gwnaeth, rhaid bod hynny am ychydig flynyddoedd yn unig. Rywbryd rhwng 1612 a 1628, rhoddodd y gorau i weithio ym myd y gyfraith a throi ei olygon at fywyd ar y môr. Erbyn 1628 roedd yn Gapten ar herwlong o'r enw Dragon of Bristol.[4]

Y ras am dramwyfa[golygu | golygu cod]

Er mwyn ei gwneud yn haws i gyrraedd nwyddau gwerthfawr India a gweddill Asia, bu sawl ymgais i ganfod ffordd yno heb orfod mynd heibio tiroedd gwledydd oedd yn elyniaethus at Loegr megis Ymerodraeth Sbaen ac Ymerodraeth Ottoman. Un o'r llwybrau y bu sawl ymgais flaenorol (ac aflwyddiannus) i'w ganfod oedd Tramwyfa'r Gogledd Orllewin - llwybr yn mynd drwy'r Artig rhewllyd i'r gogledd o Ganada.[5] Ar ôl clywed bod criw o farsiandwyr o Lundain yn codi arian ymgeisio o'r newydd i ganfod y dramwyfa, dechreuodd marsiandwyr Bryste boeni y byddai llwyddiant Llundain yn cael effaith andwyol ar eu masnach forwrol hwy, a phenderfynasant ariannu ymgais o Fryste hefyd. Penodwyd y Capten Luke Foxe i arwain ymgais Llundain a'r Capten Thomas James i arwain ymgais Bryste.[6]

Ers i Iago I & VI esgyn i orsedd Lloegr, arwyddodd ef a'i fab Siarl I nifer o gytundebau oedd yn rhoi hawliau monopoli i Lundain. Ofn marsiandwyr Bryste oedd, pe bai ymgais Llundain yn llwyddo i ganfod y dramwyfa, y byddai'r brenin yn rhoi monopoli i'w defnyddio i farsiandwyr Llundain. Mantais cael un oedd yn gyfreithiwr, yn ogystal â chapten medrus, i arwain eu hymgyrch oedd y byddai'n gallu cael cytundeb cyfreithiol oedd yn dal dŵr yn llys y brenin. Yr hyn roeddent yn ei fynnu oedd sicrwydd pe baent yn llwyddo eu hunain, neu'n llwyddo ar y cyd â'r llong o Lundain i ganfod y dramwyfa, y byddai unrhyw fasnach newydd a fyddai'n yn deillio o hynny ar gael iddynt hwy hefyd, ac nid i Lundain yn unig. Byddai cefndir cyfreithiol James hefyd yn sicrhau bod Foxe yn cadw at y cytundeb ar ôl ymadael â thraethau Prydain.

Y daith[golygu | golygu cod]

Ymadawodd James â Bryste ym mis Mai 1631 ar long Henrietta Maria. Cymerodd fis i basio Culfor Hudson, lle cafodd ei rwystro gan rew rhag mynd i'r gogledd. Aeth i'r gorllewin, gan gwrdd â Luke Foxe ar 29 Gorffennaf a chyrraedd tir ger Churchill, Manitoba ar 11 Awst. Wedyn hwyliodd i'r de-ddwyrain at fynediad James Bay yn Cape Henrietta Maria. Aeth i lawr glan orllewinol James Bay ac ym mis Hydref dewisodd Ynys Charlton fel man i aeafu.[7] Ar 29 Tachwedd suddwyd y llong yn fwriadol i'w chadw rhag cael ei sgubo i ffwrdd neu ei gwasgu gan rew. Cafodd y llong ei hadfer ym mis Mehefin. Ailgydiodd yn ei daith ar 1 Gorffennaf 1632, cymerodd 3 wythnos i adael James Bay a gweithio ei ffordd i'r gogledd trwy'r rhew. Cyrhaeddodd ceg Culfor Hudson a mynd i'r gogledd i mewn i Sianel Foxe, ond methodd fynd ymhellach na chyfesuryn 65° 30', cyn cael ei orfodi i droi yn ôl. Dychwelodd i Fryste ar 22 Hydref mewn llong a oedd prin yn addas i forio.[2]

Enwyd arfordir deheuol Bae Hudson ganddo yn ‘Dywysogaeth Newydd De Cymru’ ar ôl ei wlad enedigol.[4]

Adroddodd James am brofiadau dirdynnol yn ystod ei fordaith, lle daeth yn agos at farwolaeth dro ar ôl tro yn rhew Cefnfor yr Arctig, yn ei adroddiad am y fordaith dan y teitl The Strange and Dangerous Voyage of Captaine Thomas James, a gyhoeddwyd ym 1633.[8]

Fel cydnabyddiaeth am ei ymdrechion fe gafodd ei benodi gan y brenin yn benswyddog llong frenhinol HMS 9th Whelp ar 16 Mai 1633. Ei orchwyl gyda'r llong oedd clirio Môr Hafren a Môr Iwerddon o fôr-ladron. Fe lwyddodd i gipio llong môr-ladron oddi ar arfordir Aberdaugleddau. Dyma'r cyntaf o nifer o lwyddiannau tebyg iddo eu cael. Roedd mor llwyddiannus yn ei waith fel bod Arglwydd Raglaw Iwerddon wedi ysgrifennu llythyr yn ei glodfori at Arglwyddi'r Morlys yn eu hannog i roi dyrchafiad iddo ar y cyfle cyntaf.[9]

Marwolaeth[golygu | golygu cod]

Cyn i Arglwyddi'r Morlys gael cyfle i'w ddyrchafu aeth James yn ddifrifol wael a bu farw ym 1635. Mae'n debyg bod gweddillion y capten wedi eu claddu yng Nghapel y Maer ym Mryste ond nid yw union leoliad ei fedd yn hysbys.[4]

Mae rhai awduron o'r farn bod gwaith Samuel Taylor Coleridge The Rime of the Ancient Mariner wedi ei ysbrydoli gan brofiadau James yn yr Arctig.

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. ↑ 1.0 1.1 Owen, Rhodri (2013-03-01). "Putting Wales on the world map". BBC News (yn Saesneg). Cyrchwyd 2020-06-16.
  2. ↑ 2.0 2.1 The voyages of Captain Luke Foxe, of Hull, and Captain Thomas James, of Bristol, in search of a North-West Passage, in 1631-32 : with narratives of the earlier North-West voyages of Frobisher, Davis and others. Volume 1. Christy, Miller, 1861-. Cambridge. ISBN 978-0-511-70891-6. OCLC 911033228.CS1 maint: others (link)
  3. ↑ "Biography – JAMES, THOMAS – Volume I (1000-1700) – Dictionary of Canadian Biography". www.biographi.ca. Cyrchwyd 2020-06-16.
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 C. M. MacINNES; CAPTAIN THOMAS JAMES AND THE NORTH WEST PASSAGE; THE HISTORICAL ASSOCIATION OF THE UNIVERSITY, BRISTOL; 1967 adalwyd 11 Mehefin 2020
  5. ↑ "Northwest Passage | trade route, North America". Encyclopedia Britannica. Cyrchwyd 2020-06-11.
  6. ↑ Alan Cooke, “JAMES, THOMAS,” yn Dictionary of Canadian Biography, vol. 1, University of Toronto/Université Laval, 2003 adalwyd 11 Mehefin, 2020
  7. ↑ Y Llyfrgell Brydeinig, Early voyages for the Northwest Passage adalwyd 111 Mehefin 2020
  8. ↑ , The Strange and Dangerous Voyage of Captaine Thomas James ar Archive Org adalwyd 11 Mehefin 2020
  9. ↑ "James, Thomas (1592/3–1635), explorer and writer". Oxford Dictionary of National Biography. doi:10.1093/ref:odnb/14620. Cyrchwyd 2020-06-11.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Defnyddiwr:Jason.nlw/WiciBrosiect_Addysg/Thomas_James_(1593-1635)&oldid=10561922"