Derryrealt/Doire ar Alt

Oddi ar Wicipedia

Mae Derryrealt (enw lle sy'n deillio o Wyddeleg Doire ar Alt, sy'n golygu "Derlwyn ger y ceunant") yn dreflan ym mhlwyf sifil Kinawley, barwniaeth Tullyhaw/Teallach Eathach, Swydd Cavan/An Cabhán, Iwerddon .

Doire ar Alt (trefdir) (daearyddiaeth 3597195)

Daearyddiaeth[golygu | golygu cod]

Mae Doire ar Alt wedi'i ffinio i'r de gan dreflan Drumcullion/Droim Cuilinn, i'r gorllewin gan drefi Drumcask/Droim Cásca a Gubrawully ac i'r dwyrain gan dirdrefi Borim (Kinawley), Cornalon, Drumboory a Gorteen (Kinawley) . Ei phrif nodweddion daearyddol yw nant brithyll mynydd sy'n ymuno ag Afon Cladagh/An Chláidach (Swanlinbar) yn ddiweddarach, nentydd bychain, pwll graean, a ffynhonnau. Mae isffyrdd cyhoeddus a lonydd gwledig yn croesi Doire ar Alt. Mae'r drefdir yn gorchuddio 233 erw statud.

Hanes[golygu | golygu cod]

Yn y canol oesoedd roedd Doire ar Alt yn eiddo clan y Mág Samhradháin/McGovern ac roedd yn rhan o ballybetagh (baile biataigh yn y Wyddeleg a oedd yn ranniad pennodol o dir) wedi'i sillafu (amrywiol) Aghycloony, Aghcloone, Nacloone, Naclone a Noclone (enw lle sy'n deillio o Wyddeleg Áth Chluain, sy'n golygu 'Rhyd y Ddôl'). Mae Map Barwnol 1609 yn darlunio'r ballybetagh fel Naclone . [1]

Ym Gwladychfa Wlster/Cúige Uladh trwy grant dyddiedig 29 Ebrill 1611, ynghyd â thiroedd eraill, rhoddodd y Brenin Iago VI a I rawnt rhannol Direrall i Mulmore McTirlagh O'Reily, Bonheddwr . [2] Dywed y Maelmordha O'Reilly dywededig berthyn i benaethiaid clan O'Reilly, a dyna pam y cafodd grawnt o dir. Ei hen daid oedd Maolmhordha O'Reilly a fu'n bennaeth o 1537 hyd 1565. Yr oedd yn nai i Aodh Connallach O'Reilly a fu'n bennaeth o 1565 hyd 1583 ac i Emonn O'Reilly a fu'n bennaeth o 1596 hyd 1601. Roedd hefyd yn perthyn i Sean O'Reilly a oedd yn bennaeth o 1583 i 1596 a Donill Backagh McShane O'Reyly a gafodd hefyd diroedd yn Burren/Boirinn (trefdir), Cahell M'Owen O Reyly a gafodd diroedd yn nhrefdir De Gowlagh a Cahir McOwen O'Reily, a derbynniodd diroedd yn nhrefdir Kildoagh/Coill Dubhach . [3]

Yng Ngwladychfa Wlster trwy grawnt dyddiedig 26 Mehefin 1615, rhoddodd Brenin Iago VI a I, ymhlith pethau eraill, ardal neu lain Nacloone hefyd fel arall Aghcloone i Syr George Graeme a Syr Richard Graeme i ffurfio rhan o Faenor Greame, ond bu i drefdir Dirirall a roddwyd eisoes i Mulmore McTirlagh O'Reily gael ei eithrio'n benodol o'r grawnt hwn. [4]

Mae Arolwg y Gymanwlad 1652 yn sillafu'r drefdir fel Dirreraell, a'r perchennog yw Mr Henry Crafton a'r tenantiaid yw Donogh Magwire ac eraill . Roedd y drefdir wedyn yn rhan o ystad Crofton tan ddiwedd y 19eg ganrif. Mae papurau Ystad Crofton yn Llyfrgell Genedlaethol Iwerddon, MS 20,773-20,806 a D 26,886-27,010.

Mae rhestr Cavan Carvagh 1790 yn sillafu'r enw fel Derryreal .

Mae Cyfrifiad Iwerddon 1821 yn sillafu'r enw fel Dereralth ac mae'n datgan - Yn cynnwys 100 erw o dir âr a 44 erw o gors a mynydd .

Mae Llyfrau Rhaniadau Degwm 1825 (The Tithe Applotment Books 1825) yn sillafu'r enw fel Derraralt .

Mae llyfrau maes Swyddfa Brisio Derryrealt ar gael ar gyfer Awst 1838. Mae Griffith's Valuation yn rhestru pedwar ar ddeg o ddeiliaid tir yn y drefdir. [5] Mae llên gwerin am Derryrealt yng nghasgliad Dúchas 1938. [6]

Lladdwyd aelod o'r IRA, Patrick McManus, gan ei ffrwydron ei hun yn Doire ar Alt ar 15 Gorffennaf 1958. [7] [8] [9]

Cyfrifiad[golygu | golygu cod]

Blwyddyn Poblogaeth Gwrywod Benywod Cyfanswm Tai Anghyfannedd
1841 93 45 48 17 1
1851 81 48 33 14 1
1861 72 39 33 12 0
1871 72 32 40 14 0
1881 68 31 37 14 0
1891 53 26 27 11 0

Yng Nghyfrifiad Iwerddon 1821 mae pedwar ar hugain o deuluoedd wedi'u rhestru yn y drefdir. [10]

Yng nghyfrifiad Iwerddon 1901, mae deuddeg teulu wedi'u rhestru yn y drefdir. [11]

Yng nghyfrifiad Iwerddon 1911, rhestrir deg teulu yn y drefdir. [12]

Hynafiaethau[golygu | golygu cod]

  1. Rhyd dros yr afon
  2. Cerrig camu dros yr afon
  3. Pontydd troed dros yr afon
  4. Pren i groesi dros y nant
  5. Odyn galch
  6. Ysgol Genedlaethol Doire ar Alt o'r 19eg ganrif, Rhif y Gofrestr 4886. Mae casgliad llên gwerin Dúchas 1938 yn nodi- Roedd dwy ysgol bol clawdd yn Doire ar Alt. Deuai athrawon yn Doire ar Alt o'r enw Cassidy a Doogan o Gortoral bob boreu, tua phum milltir . [13] Ar 30 Medi 1855 derbyniodd y prifathro, oedd yn Gatholig, gyflog blynyddol o £19. Roedd 79 o ddisgyblion, 51 o fechgyn a 28 o ferched. [14] Ym 1862 y prifathro oedd Peter McManus, Catholig, a dderbyniai gyflog blynyddol o £14. Roedd 75 o ddisgyblion yn yr ysgol, oll yn Gatholigion, heblaw am 6 a oedd yn Eglwys Iwerddon. Dysgwyd holwyddoreg i'r disgyblion Catholig ar ddydd Sadwrn o 10:30yb tan 12:30yp. [15] [16] Ym 1865 derbyniodd y prifathro, a oedd yn Gatholig, gyflog blynyddol o £18. Roedd 71 o ddisgyblion, 41 o fechgyn a 30 o ferched. [17] Ym 1874 derbyniodd y prifathro Catholig, gyflog blynyddol o £24. Roedd 59 o ddisgyblion, 37 o fechgyn a 22 o ferched. [18]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. ↑ National Archives Dublin
  2. ↑ Chancery, Ireland (1800). "Calendar of the Patent Rolls of the Chancery of Ireland".
  3. ↑ Raghallaigh, Eóghan Ó (1959). A Genealogical History of the O'Reillys Written in the Eighteenth Century by Eóghan O Raghallaigh and Incorporating Portion of the Earlier Work of Dr. Thomas Fitzsimons (yn Saesneg). Cumann Sheanchais Bhreifne.
  4. ↑ Chancery, Ireland (1800). "Calendar of the Patent Rolls of the Chancery of Ireland".
  5. ↑ "Griffith's Valuation".
  6. ↑ "Text search".
  7. ↑ "Seán McManus' Brother a Hero of IRA Border Campaign".
  8. ↑ McManus, Fr Sean (19 March 2011). My American Struggle for Justice in Northern Ireland. Collins Press. ISBN 9781848899315.
  9. ↑ "The Patrick Mc Manus 50th Anniversary Oration |".
  10. ↑ "National Archives: Census of Ireland 1911".
  11. ↑ http://www.census.nationalarchives.ie/pages/1901/Cavan/Kinawley/Derryrealt/ Census of Ireland 1901
  12. ↑ http://www.census.nationalarchives.ie/pages/1911/Cavan/Kinawley/Derryrealt/ Census of Ireland 1911
  13. ↑ "Old Schools".
  14. ↑ "Annual Report of the Commissioners". 1856.
  15. ↑ "Accounts and Papers of the House of Commons". 1864.
  16. ↑ "Reports from Commissioners". 1863.
  17. ↑ "Parliamentary Papers". 1866.
  18. ↑ "Reports from Commissioners". 1875.

Gwall cyfeirio: Ni ddefnyddir y tag <ref> o'r enw "Logainm", a ddiffinir yn <references>, yn y testun blaenorol.

Gwall cyfeirio: Ni ddefnyddir y tag <ref> o'r enw "IreAtlas", a ddiffinir yn <references>, yn y testun blaenorol.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Derryrealt/Doire_ar_Alt&oldid=12562316"