Holstein
.jpg) | |
| Enghraifft o'r canlynol | rhanbarth  |
|---|---|
| Dechrau/Sefydlu | 1474 |
 | |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
.svg)
Holstein (ynganiad Almaeneg: [ˈhɔlʃtaɪn] ⓘ; Sacsoneg Isel Gogleddol: Holsteen; Daneg: Holsten; Lladin: Holsatia) yw'r rhanbarth rhwng afonydd Elbe ac Eider. Hi yw hanner deheuol Schleswig-Holstein, talaith fwyaf gogleddol yr Almaen.
Roedd Holstein unwaith yn bodoli fel Sir Almaenig Holstein (Almaeneg: Grafschaft Holstein; 811–1474), Dugiaeth Holstein ddiweddarach (Almaeneg: Herzogtum Holstein; 1474–1866), a hi oedd tiriogaeth fwyaf gogleddol yr Ymerodraeth Lân Rufeinig. Mae hanes Holstein yn cydblethu'n agos â hanes Dugiaeth Schleswig Denmarc (Daneg: Slesvig). Prifddinas Holstein yw Kiel. Roedd dinasoedd yn Holstein yn cynnwys Kiel, Altona, Glückstadt, Rendsburg, Segeberg, Heiligenhafen, Oldenburg yn Holstein, a Plön. Roedd ganddi arwynebedd o 8,385 km2.
Enw[golygu | golygu cod]
Daw enw Holstein o'r "Holcetae", llwyth Sacsonaidd a grybwyllwyd gan Adam o Bremen[1] fel un sy'n byw ar lan ogleddol yr Elbe, i'r gorllewin o Hamburg. Mae'r enw yn golygu "preswylwyr yn y coed" neu "eisteddwyr bryniau" (Sacsoneg Isel y Gogledd: Hol(t)saten; Almaeneg: Holzsassen).
Gellir cyfieithu Holsten/Holtsaten fel "preswylwyr coedwig" (holt Hen Sacsoneg "pren, coedwig" a sāt "preswylydd").
Disgrifiad[golygu | golygu cod]
Mae tirwedd hanesyddol Holstein yn ffinio â rhannau isaf yr Elbe i'r de, rhwng Hamburg, a ystyrir yn hanesyddol yn Holstein-Stormarn, a Brunsbüttel. Oddi yma ac i'r gogledd mae'n ffinio ar hyd yr Holstengraben a'r Holstenau i Ditmarsken, a oedd hyd 1559 yn weriniaeth werinol annibynnol. Roedd y ffin â thalaith Schleswig yn rhedeg ar hyd Camlas Kiel heddiw ac afonydd Ejderen a Levensau, sy'n cyd-daro mewn rhai adrannau. Mae dinasoedd Rendsburg a Kiel yn gorwedd ar hyd y llinell hon, ac fe'u hystyrir yn greiddiau trefol hanesyddol Holstein. O Kiel i Lübeck, mae Holstein yn cyrraedd y Môr Baltig, ond yn hanesyddol ynys Fehmarn, sydd wedi'i lleoli tua dau gilometr o dir mawr Holstein sy'n perthyn i Schleswig. Nid yw Dugiaeth Lauenburg wedi'i chynnwys yn nhirwedd Holstein, y mae ei ffin dde-ddwyreiniol wedi'i ffurfio gan y ffin ardal bresennol rhwng Stormarn a Lauenburg, mewn llinell afreolaidd o Lübeck i geg yr afon Bille yn yr Elbe yn agos at ganol Hamburg.
Hanes cynnar[golygu | golygu cod]
Ar ôl y cyfnod mudo yn yr Oesoedd Canol cynnar, roedd Holstein yn ardal ar y ffin rhwng Gogledd Albingia (rhan o ddugiaeth lwythol Sacsoni) ar arfordir y Môr Tawch, ardaloedd y grŵp pobl Slafaidd Wagrien yn Vagrien a oedd yn is-grŵp o dan yr Obotriaid ar arfordir Môr y Baltig ac yn erbyn y Daniaid yn Jylland.
Pan orchfygodd Siarlymaen holl ddugiaeth lwythol Sacsoni tua'r flwyddyn 800, gwarantodd mewn cytundeb o 811 â Hemming o Denmarc, yr ardal i'r gogledd o'r Ejderen i'r Daniaid, a rhannodd Holstein yn siroedd Stormarn, Holsten a Ditmarsken.
Sir[golygu | golygu cod]
Yn y 12g, unwyd Holstein i gyd fel sir (Almaeneg: Grafschaft Holstein) o dan yr Iarll Adolf II o Holstein, ond ar ddiwedd yr un ganrif fe'i rhoddwyd dan bwysau gan y Daniaid a bu'n rhaid i Iarll Adolf III o Holstein ildio'r wlad yn 1203 i Valdemar Sejr. Ond ar ôl gorchfygiad Valdemar Sejr ym Mrwydr Bornhøved yn 1227, daeth Holstein drachefn dan feddiant y cyfry w, heblaw Ditmarsken, a ddaeth yn rhan o Bremen.
Yn raddol, cafodd cyfrif Holstein ddylanwad mawr yn Denmarc, yn enwedig yn Schleswig, lle buont yn cynnal y dugiaid pan oeddent mewn gwrthdaro â brenin Denmarc.
Dugiaeth[golygu | golygu cod]
Pan fu farw etifedd olaf y sir ym 1459, gwnaed ymdrechion i wneud i'r ddau fro sefyll gyda'i gilydd o flaen gorsedd Denmarc. Felly etholwyd Christian I, ar 5 Mawrth 1460, yn Ddug Schleswig ac yn Iarll Holstein gan uchelwyr Schleswig a Holstein. Dyma sut y daeth y meysydd hyn i undeb personol â Denmarc. Yr amod, fodd bynnag, oedd bod yn rhaid i Christian gydnabod hawliau meistriaid Holstein, ac y dylai'r ddwy ardal berthyn i'w gilydd bob amser, yn ogystal â'u galw i gyngor unwaith y flwyddyn.[2]
Ym 1474, dyrchafwyd Holstein yn ddugiaeth (Almaeneg: Herzogtum Holstein) gan yr Ffredrig III, Ymerawdwr Glân Rhufeinig trwy wneud Christian I yn ddug Holstein, a ddaeth yn rhan o'r Ymerodraeth fel teyrnas uniongyrchol. Cadwodd Holstein y statws hwn hyd at ddiddymu'r Ymerodraeth Lân Rufeinig yn 1806. Rhoddwyd grym llywodraeth trwy wrogaeth sirol yn uniongyrchol i'r ymerawdwr. Cynhaliwyd etholiad dug neu gyfrif yn y cynghorau sir a gynhaliwyd yn Bornhöved. Datblygodd cynulliadau'r bobl yn y cynghorau sir yn gynulliadau ystadau, a elwir yn ddyddiau gwlad.
O dan yr hen ddinasyddion[golygu | golygu cod]
Pan fu farw Christian I, rhannwyd grym y llywodraeth unwaith eto rhwng y meibion Hans a Frederik. Arweiniodd hyn at yr ymraniad yn 1490, a chafodd ganlyniadau i Dde Jutland. Daeth y llywodraeth gyffredin i ben yn Schleswig wedi 1713, pan gysodwyd rhan Gottorp o Schleswig gan y brenin, Frederik IV.
Yn ei rôl fel Dug Holstein, roedd brenin Denmarc-Norwy yn fassal o dan Ymerodraeth Lân Rufeinig. Pan ddiddymwyd hwn ym 1806, daeth Holstein/Holstein yn rhan o frenhiniaeth Denmarc, ond o 1815 ar yr un pryd yn rhan o Gydffederasiwn yr Almaen. Yn 1848, torodd gwrthryfel agored allan, yr hwn a roddwyd i lawr yn y Rhyfel Tair Blynedd. Ataliwyd ymdrechion i gyflwyno cyfansoddiad ar y cyd ar gyfer Teyrnas Denmarc a Dugiaeth Schleswig gan wrthwynebiad gan y cynulliadau ystad a ddominyddwyd gan yr Almaenwyr yn Holstein a Schleswig, a oedd am uno Schleswig a Holstein yn un dalaith. Cefnogwyd y rhain gan Awstria a Phrwsia, a gorchfygodd y dugiaid yn 1864. Ym 1867, unwyd Schleswig a Holstein i dalaith Schleswig-Holstein a'u hymgorffori i Deyrnas Prwsia.
Daeth Gogledd Schleswig yn Ddanaidd eto yn 1920 ar ôl y refferendwm ar Schleswig. Daeth gweddill De Schleswig yn dalaith Almaenig, Schleswig-Holstein yn yn 1946.
Arfbais[golygu | golygu cod]
Arfbais y Schauburgers yw'r darian arian gyda ffin miniog coch, a elwir yn ddeilen arian danadl ar gefndir coch ers yr Oldenburgers, a enfeoffwyd gyda Holstein a Stormarn yn 1110. Yn Holstein, mabwysiadwyd yr arfbais hon ar achlysuron amrywiol neu ychwanegwyd symbol arall i'w wahaniaethu; mae gan brifddinas y dalaith Kiel, er enghraifft, y cwch du.
Mae llawer wedi'i ysgrifennu am darddiad arfbais Holstein a'i hystyr. Mae barn yn cael ei rhannu. Mae rhai yn gweld y ffigwr arian fel deilen danadl, eraill fel deilen y llwyn codlysiau (Ilex). Mae rhai o'r farn bod y Schauburgers wedi cynnwys deilen danadl yn eu harfbais oherwydd bod castell eu hynafiaid ar y Nettelnberg ar y Weser. Fodd bynnag, mae hyn yn cael ei wrth-ddweud gan y ffaith bod gan y Schauburgers lew yn eu harfbais yn wreiddiol, a dim ond yn ddiweddarach, pan oeddent yn llywodraethwyr Holstein, y gwnaethant fabwysiadu'r “ddail ddeilen” fel eu harfbais. Datblygodd o fod yn ffin fach, a ddarparwyd â thair hoelen ar ôl croesgad Adolf IV i'r Baltig (croeshoeliwyd Iesu â thair hoelen). Dim ond ym 1239 y cofnodwyd y ddeilen ddanadl fel y'i gelwir.
Yn Holstein , defnyddid y ddeilen ddanadl gyntaf gan Adolf IV , a orchfygodd y Daniaid yn Bornhöved yn 1227 , ac yn ddiweddarach, ochr yn ochr â'r motif llew, gan ei feibion fel yr unig arfbais.
Ieithoedd[golygu | golygu cod]
Yn ôl astudiaeth yn 2015 gan Brifysgol Hamburg, mae tua 37,000 o drigolion Holstein yn perthyn i leiafrif Denmarc.[3]
Ym mis Mai 2007, rhoddodd y Weinyddiaeth Mewnol gyfle i gymunedau osod arwyddion enwau lleoedd dwyieithog, fel sydd wedi digwydd yn yr ardal Ffriseg (ardal Schleswig) ers 1997.
Dolenni allannol[golygu | golygu cod]
- Schleswig-Holstein Gwefan y dalaith
- Twristiaeth Schleswig-Holstein
- Map Hanesyddol o Schleswig-Holstein 1730
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ Adam von Bremen, II, 17, S. 247. (Übersetzung nach der Ed. von Werner Trillmich, FSGA 11, 7. gegenüber der 6. um einen Nachtrag erweiterte Auflage, Darmstadt 2002, S. 137–499 (mit einem Nachtrag S. 758–764.))
- ↑ Privileg von Ripen Gesellschaft für Schleswig-Holsteinische Geschichte
- ↑ http://www.kn-online.de/Schleswig-Holstein/Aus-dem-Land/Studie-aus-Hamburg-Daenische-Minderheit-doppelt-so-gross[dolen marw]Nodyn:Toter Link
