Ogofâu Yungang
 | |
| Math | groto  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Shanxi |
| Gwlad |  Tsieina |
| Arwynebedd | 348.75 ha, 846.81 ha |
| Cyfesurynnau | 40.1097°N 113.1222°E |
 | |
| Statws treftadaeth | Major Historical and Cultural Site Protected at the National Level, Safle Treftadaeth y Byd |
| Manylion | |
Ogof-demlau Bwdhaidd, Tsieineaidd ger dinas Datong yn nhalaith Shanxi yw Ogofâu Yungang (Tsieineeg: 雲岡石窟), a elwid gynt yn Ogofâu Wuzhoushan. Maent yn enghreifftiau gwych o bensaernïaeth oddi fewn i greigiau ac yn un o dri safle cerfluniol Bwdhaidd hynafol enwocaf Tsieina. Y lleill yw Longmen a Mogao. Mae llawer o'r cerfluniau wedi'u hail-greu drwy ddefnyddio nifer o argraffwyr-3D, dan ofal Zhirong Li a Changyu Diao (Sefydliad Ymchwil Treftadaeth Ddiwylliannol, Prifysgol Zhejiang (浙江大学, Zhèjiāng Dàxué).
Mae'r ddinas wedi'i lleoli 16 km i'r gorllewin o ddinas Datong, yn nyffryn afon Shi Li ar waelod mynyddoedd Wuzhou Shan. Mae'n enghraifft rhagorol o'r cerfiadau cerrig Tsieineaidd o'r 5g a'r 6g. Ceir 53 o ogofâu mawr, ynghyd â 51,000 o gilfachau sy'n gartref i'r un nifer o gerfluniau Bwdha. Hefyd, mae yna oddeutu 1,100 o ogofâu bach. Mae caer o oes Brenhinllin Ming yn dal i oroesi ar ben y clogwyn sy'n gartref i Ogofâu Yunga.[1]
Cloddiwyd yr ogofâu yn wyneb deheuol clogwyn tywodfaen tua 2,600 troedfedd o hyd a 30 i 60 troedfedd o uchder. Yn 2001, gwnaed Ogofâu Yungang yn Safle Treftadaeth y Byd UNESCO. Mae UNESCO'n ystyried bod Ogofâu Yungang yn "gampwaith o gelf-ogof Bwdhaidd, Tsieineaidd gynnar ac yn cynrychioli asiad llwyddiannus rhwng celf symbolaidd grefyddol Bwdhaidd o Asia ar y naill law, a thraddodiadau diwylliannol.
Hanes[golygu | golygu cod]
Ar ôl dirywiad Brenhinllin Jin (266–420), daeth rhannau gogleddol China o dan reolaeth Gogledd Wei a reolwyd gan Tuoba. Fe wnaethant ddinas Pingcheng (平城), a elwir bellach yn Datong (大同), yn brifddinas iddynt. Oherwydd hyn, gwelodd Pingcheng gynnydd mewn gwaith adeiladu. Mabwysiadodd y Gogledd Wei Fwdhaeth yn gynnar fel eu crefydd wladol. Cyrhaeddodd Bwdhaeth y lleoliad hwn trwy deithio ar rhan ogleddol Ffordd y Sidan, y llwybr mwyaf gogleddol o tua 2,600 cilomedr o hyd, a gysylltodd brifddinas Tsieineaidd hynafol Xi'an i'r gorllewin dros Fwlch Wushao Ling â Wuwei ac a ddaeth i'r amlwg yn Kashgar cyn cysylltu i Parthia hynafol.[2]
Parhaodd y gwaith ar y cyfnod cyntaf hwn o gerfio tan y flwyddyn 465 OC, a gelwir yr ogofâu bellach yn ogofâu 16 – 20. Dechreuodd ail gyfnod o adeiladu tua'r flwyddyn 471 OC, a pharhaodd tan 494 OC, adeiladwyd y parau o ogofâul 5/6, 7/8, a 9/10 yn ogystal ag ogofâu 11, 12, ac mae'n debyg 13 o dan yr oruchwyliaeth a chefnogaeth y llys ymerodrol. Daeth y nawdd ymerodrol i ben 494 OC gyda symud llys Wei i brifddinas newydd Luoyang. Daeth yr holl ogofâu eraill i'r amlwg o dan nawdd preifat mewn trydydd cyfnod adeiladu, a barhaodd tan 525, pan ddaeth y gwaith adeiladu i ben yn derfynol, oherwydd gwrthryfeloedd yn yr ardal.
Gwaith cynnal a chadwraeth[golygu | golygu cod]
Ers diwedd y gwaith, mae tywodfaen yr ogofâu wedi bod yn agored i dywydd caled. Mae llawer o'r ogofâu yn agored i'r awyr agored, ac felly maent yn agored i wahanol fathau o lygredd a dirywiad. Ymhlith y bygythiadau y mae: llwch a llygredd aer a chwythir gan y gwynt o ddinas ddiwydiannol Datong, ynghyd â llwch o fwyngloddiau a phriffyrdd ger y safle. Mae'r safle hefyd yn agos at Anialwch Gobi, y gall ei stormydd gyfrannu at ddadfeiliad y cerfluniau. Felly yn ystod y canrifoedd i ddod gwelwyd sawl ymgais i ddiogelu'r ogofâu ac atgyweirio difrod parhaus. Yn ystod Brenhinllin Liao gwelwyd yr ogofâu yn adnewyddu rhywfaint o gerfluniau ac yn adeiladu "10 temlau Yungang" rhwng 1049 a 1060, a oedd i fod i amddiffyn y prif ogofâu. Fodd bynnag, cawsant eu dinistrio eto union 60 mlynedd yn ddiweddarach mewn tân.[3]
Yn ystod Ebrill a Mai 1991, cynhaliodd personél Caltech arbrofion mesur llygredd aer yn y Ogofâu Yungang. Canfuwyd mai llwch mwynol neu ronynnau carbon oedd bron pob un o'r deunydd yn yr awyr, gan ganiatáu canolbwyntio sylw ar ffynonellau'r rhain. Codwyd yr adeiladau pren a oedd yn bodoli o flaen ogofâu 5 a 6 ym 1621, yn ystod Brenhinllin Qing cynnar. Ers y 1950au, mae craciau yn y tywodfaen wedi cael eu selio gan growtio, a phlanwyd coed mewn ymdrech i leihau’r hindreulio oherwydd stormydd tywod.[3][4]
Ogof 6[golygu | golygu cod]
Ogof 6 yw un o'r cyfoethocaf o safleoedd Yungang. Fe'i hadeiladwyd rh od yn agored i dywydd caled. Mae llawer o'r ogofâu yn agored i'r awyr agored, ac felly maent yn agored i wahanol fathau o lygredd a dirywiad. Ymhlith y bygythiadau y mae: llwch a llygredd aer sy'n cael ei chwythu gan y gwynt o ddinas ddiwydiannol Datong, yn ogystal â llwch o fwyngloddiau a phriffyrdd ger y safle. Mae'r safle hefyd yn agos at Anialwch Gobi, y gall ei stormydd gyfrannu at ddadfeiliad y cerfluniau.
Felly dros y canrifoedd gwelwyd sawl ymgais i ddiogelu'r ogofâu ac atgyweirio difrod parhaus. Yn ystod Brenhinllin Liao gwelodd yr ogofâu rywfaint o adnewyddu cerfluniau ac adeiladwyd y "10 teml Yungang" rhwng 1049 a 1060, a oedd i fod i amddiffyn y prif ogofâu. Fodd bynnag, cawsant eu dinistrio union 60 mlynedd yn ddiweddarach mewn tân. Codwyd yr adeiladau pren a oedd yn bodoli o flaen ogofâu 5 a 6 ym 1621, yn ystod Brenhinllin Qing cynnar. Ers y 1950au, mae craciau yn y tywodfaen wedi cael eu selio gan growtio, a phlanwyd coed mewn ymdrech i leihau’r hindreulio oherwydd stormydd tywod.
-
Brig y golofn yn yr adeilad sy'n amddiffyn ogofâu Yungang Grottoes -
Paentiadau Bwdhaidd yn Ogofâu Yungang -
Carreg wedi'i cherfio y tu mewn i Ogof 9 -
Un o'r cerfluniau mwyaf yn Yungang -
Wal -
Budhas
Darllen pellach[golygu | golygu cod]
Caswell, James O. (1988). "Written and Unwritten: A New History of the Buddhist Caves at Yungang". Vancouver: University of British Columbia Press Vancouver: 225. Leidy, Denise Patry & Strahan, Donna (2010). Wisdom embodied: Chinese Buddhist and Daoist sculpture in the Metropolitan Museum of Art. New York: The Metropolitan Museum of Art. ISBN 9781588393999.
Dolennau allanol[golygu | golygu cod]
- Official website (Tsieineeg)
- UNESCO World Heritage page about Yungang Grottoes
- Amddiffyn Grottoes Yungang rhag Niwed Llygredd Aer
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ "Yungang Grottoes". UNESCO. Cyrchwyd 2007-09-06.
- ↑ [1] Silk Road, North China, C.Michael Hogan, the Megalithic Portal, gol. A. Burnham, 2007]
- ↑ 3.0 3.1 Salmon, Lynn G.; Christoforou, Christos S.; Cass, Glen R. (1994). "Airborne Pollutants in the Buddhist Cave Temples at the Yungang Grottoes, China" (yn en). Environmental Science & Technology 28 (5): 805–811. doi:10.1021/es00054a010. PMID 22191820.
- ↑ adroddiad gan fwrdd ymgynghorol UNESCO