Undeb Kalmar
| Math | gwlad ar un adeg  |
|---|---|
| Prifddinas | Copenhagen, Roskilde, Stockholm, Uppsala, Oslo |
| Poblogaeth | 4,000,000 |
| Sefydlwyd |
|
| Daearyddiaeth | |
| Cyfesurynnau | 55.6667°N 12.5667°E |
| Gwleidyddiaeth | |
| Corff deddfwriaethol | Riksråd |
 | |
Roedd Undeb Kalmar (hefyd Undeb y Gogledd, Lladin: Unio Calmariensis) yn uniad rhwng teyrnasoedd gynhenid Llychlyn yn ystod yr Oesoedd Canol hwyr. Crewyd Undeb Kalmar o dair teyrnas Sgandinafaidd Denmarc, Norwy a Sweden o dan un frenhines ym 1397.[1] Roedd hefyd yn cynnwys tiriogaethau Gwlad yr Iâ, yr Ynys Las, Ynysoedd Ffaröe, Ynysoedd Erch, Ynysoedd Shetland, Schleswig, Holstein a'r Ffindir (yn rhannol), a lywodraethwyd gan un o'r tri. Fodd bynnag, roedd y tair teyrnas yn parhau i fodoli fel gwladwriaethau annibynnol, wedi'u cysylltu gan eu brenhiniaeth gyffredin yn unig.[2]
Gorolwg[golygu | golygu cod]
Ffurfiwyd yr undeb personol gan y Frenhines Margaret I o Ddenmarc, wedi iddi ddod yn frenhines Denmnarc a Norway wedi i Olaf farw yn 1387, gan ei gadael heb etifedd.[3] Crewyd y Undeb yng nghastell Kalmar yn Kalmar, ger y ffin (ar y pryd) â Denmarc Skåne (Scania), ar ôl i filwyr Denmarc a Sweden drechu brenin Sweden, Albrecht o Mecklenburg. Llwyddodd y Frenhines Margareta i gael ei nai Erik o Pomerania ar orsedd Norwy, a gyhoeddwyd wedi hynny yn frenin y ddwy wlad arall. Roedd Margaret wedi addo amddiffyn dylanwad a breintiau gwleidyddol yr uchelwyr; Ymdrechodd y Brenin Erik, ar y llaw arall, i gryfhau'r frenhiniaeth.
Nid oedd yr undeb yn hollol barhaus; cafwyd sawl ymyrraeth fer. Yn gyfreithiol, arhosodd y gwledydd yn wladwriaethau sofran ar wahân. Fodd bynnag, cyfeiriwyd eu polisïau domestig a thramor gan frenhines gyffredin. Roedd etholiad Gustav Vasa yn Frenin Sweden ar 6 Mehefin 1523, a’i fynediad buddugoliaethus i Stockholm un diwrnod ar ddeg yn ddiweddarach, yn nodi gwahaniad olaf Sweden o Undeb Kalmar.[4] Yn ffurfiol, cydnabu brenin Denmarc annibyniaeth Sweden ym 1524 yng Nghytundeb Malmö.
Un prif ysgogiad i'w ffurfio oedd rhwystro ehangu'r Gynghrair Hanseataidd Almaenig i'r gogledd i ranbarth y Baltig. Y prif reswm dros ei fethiant i oroesi oedd y frwydr barhaus rhwng y frenhines, a oedd eisiau gwladwriaeth unedig gref, ac uchelwyr Sweden a Denmarc, nad oedd.[5]
Arweiniodd anfodlonrwydd Sweden â mynd ar drywydd Denmarc i lywodraeth ganolog at sawl gwrthdaro. Yn y pen draw, byddai'r rhain yn arwain at ddiddymu'r Undeb ym 1523, ac ar ôl hynny parhawyd yr Undeb yn swyddogol gan Ddenmarc a Norwy. Gyda dirywiad Norwy i dalaith Ddanaidd ym 1536, diddymwyd yr Undeb, ac ar ôl hynny ffurfiwyd Denmarc-Norwy.
Anghydfod â Sweden[golygu | golygu cod]
Nid oedd yr Swedeniaid yn fodlon â nifer o ryfeloedd a gyflogwyd gan Ddenmarc, a oedd yn rhwystro allforion cynhyrchion Sweden (yn enwedig haearn). Gwrthwynebodd canoli pŵer yn Nenmarc hefyd. Cwympodd yr Undeb yn y 1430au. Fe wnaeth hyd yn oed silio gwrthryfel arfog, o'r enw Gwrthryfel Engelbrekt. Cafodd Erik yr orsedd ei ddiarddel ym 1438 - 1439 ac olynwyd ef gan Christopher o Bafaria. Yn y gwactod pŵer ar ôl marwolaeth Christopher ym 1448, etholodd Sweden Siarl VIII o Sweden yn frenin. Fe'i hetholwyd hefyd yn Frenin Norwy y flwyddyn ganlynol. Fodd bynnag, dewisodd Denmarc Cristian I o Ddenmarc fel brenin ac nid oeddent am ildio pŵer yn Sweden a Norwy yn union fel hynny. Am y saith deg mlynedd nesaf, byddai rhyfeloedd rhwng Sweden a Denmarc yn tarfu ar yr undeb ymhellach.
Ar ôl i'r Cristian II o Ddenmarc ail-ymgynnull yn llwyddiannus yn Sweden a chyflafan Stockholm ym 1520, gwrthryfelodd yr Swedeniaid eto. Yn syth ar ôl ei goroni, cyhoeddodd Gustavus I o Sweden annibyniaeth Sweden ar Fehefin 6, 1523. Gyda hynny, daeth Undeb Kalmar i ben i bob pwrpas.
Wedi hynny[golygu | golygu cod]
Goroesodd gweddillion olaf Undeb Kalmar tan 1536. Yn y flwyddyn honno, gostyngodd Brenin Denmarc Norwy i dalaith yn Nenmarc. Cadwodd Norwy rai o'i sefydliadau ei hun a'i system gyfreithiol ei hun. Daeth ei feddiannau tramor, (Gwlad yr Iâ, yr Ynys Las ac Ynysoedd Ffaro) yn feddiant coron Denmarc.
Yn 1814, gorfodwyd Brenin Denmarc-Norwy i roi annibyniaeth i Norwy. Ffurfiodd undeb personol â Sweden yn ystod y 19g.
Y Cyngor Nordig[golygu | golygu cod]
Bu'r syniad o ryw fath o undod rhwng y gwledydd Sgandinafaidd fodoli wedi cwymp Undeb Kalmar ar ffurf Sgandinafiaeth. Yn 1952 sefydlwyd y Cyngor Nordig a welwyd fel adlais o'r Undeb Kalmar ac a ddefnyddiwyd faner Undeb Kalmar fel symbol answyddogol cyn mabwysiadu ei baner ei Cyngor Nordig ei hun. Mae pencadlys y Cyngor yn ninas Copenhagen, Denmarc.
Gweler hefyd[golygu | golygu cod]
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ Harald Gustafsson, "A State That Failed?" Scandinavian Journal of History (2006) 32#3 pp. 205–220
- ↑ Scandinavia in World Politics, Christine Ingebritsen, Rowman & Littlefield Publishers, 2006, p. 7, ISBN 978-0742509665
- ↑ "Margaret I | queen of Denmark, Norway, and Sweden". Encyclopedia Britannica (yn Saesneg). Cyrchwyd 2017-06-05.
- ↑ Anastacia Sampson. "Swedish Monarchy – Gustav Vasa". sweden.org.za o. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2018-08-14. Cyrchwyd August 1, 2018.
- ↑ For a somewhat different view see Steinar Imsen, "The Union of Calmar: Northern Great Power or Northern German Outpost?" in Christopher Ocker, ed. Politics and Reformations: Communities, Polities, Nations, and Empires (BRILL, 2007) pp 471–72
Dolenni allanol[golygu | golygu cod]
- The Kalmar Union – Mapiau o Undeb Kalmar
- Fideo ar Undeb Kalmar - ceir sawl un ar Youtube
- Baner Rigens - et nordisk flag Archifwyd 2011-09-03 yn y Peiriant Wayback. Hanes Undeb Kalmar a'i faner (Daneg)
- www.norden.org Y Cyngor Nordig